د اعراف سوره خپل نوم له کوم ځی او څه وخت تر لاسه کړ؟ کله چې موسی د خدای د حکمونو او قوانینو د تر لاسه کولو لپاره د سینا د غرهٔ سر ته تللی ؤ. موږ د موسی د موسی لومړۍ نښه – د فسحې اختر وکتل. خدای مرګ ټولو کورونو ته ولېږه ، یوازې هغه کورونه چې وینه د هغوی په دروازو کې موښل شوې وه،وژغورل شول. فرعون هم د بې اطاعتۍ په وجې خپل زوی له لاسه ورکړ. موسی بنی اسرایل له مصر څخه بهر کړل او فرعون هغوی پسې ؤ ، تر څو چې له خپلو سرتېرو سره یو ځای په سور سیند کې ډوب شو . د موسی دنده یوازې د بنی اسرایلو ویستل له مصر څخه نه ؤ موسی باید د نوي ژوند کولو طریقه هغوی ته ښودلی وای او هغوی ته یې لارښونه کړې وای. او اسرایلو هم باید لدې وروسته د خدای له حکمونو یا په بل عبارت د شریعیت مطابق ژوند کړی وای. د مصر څخه له وتلو لګ ځنډ وروسته ، موسی او بنی اسرایل د سینا غرهٔ ته ورسېدل . کله چې موسی ۴۰ ورځې د سینا په غرهٔ کې ؤ ، د خدای حکمونه یا همدا شریعیت هغهٔ ته ورکړ شو. د بقره او اعراف سورې پدې هکله داسی لیکي
سورت الاعلی (سورت 87 – لوی) موږ ته یادونه کوي چې څنګه خدای تعالی نړۍ د طبیعي قوانینو سره سم پرمخ وړلې ده:
د خپل پالونکي رب نوم تسبیح وکړه،
چا پیدا کړی او نور یې ترتیب او تناسب ورکړی دی.
چا چې قوانین وضع کړي دي. او هدایت یې ورکړ؛
او هغه څوک چې (شنه او خوندور) څړځایونه راوباسي
او بیا یې (مګر) توره غوښه جوړوي. (سورت الاعلی ۸۷:۱-۵)
په ورته ډول، هغه غواړي چې انسانان د اخلاقي قوانینو مطابق پرمخ بوځي.
نو له مصر څخه تر وتلو لږ وروسته موسی (ع) او بني اسرائيل د سينا غره ته ورسېدل. موسی (ع) د شریعت د ترلاسه کولو لپاره څلویښت ورځې غره ته ولاړ. سوره بقره او سوره اعراف په لاندې آيتونو سره دغه وخت ته اشاره کوي.
او په یاد ولرئ چې موږ له تاسو څخه د (سینا) د غره لوړوالی ته پورته کړ او ویې ویل: “هغه څه چې موږ تاسو ته درکړي دي په کلکه ونیسۍ او هغه څه چې په هغه کې دي په یاد ساتۍ ، شاید تاسو وېره وکړئ. خدایه(سوره بقره 2:63 – غوا)
موږ د موسی (ع) لپاره دېرش شپې مقررې کړې، او لس (نور) مو پوره کړې، په دې توګه د خپل رب سره د (څلوېښتو) شپو موده بشپړه شوه. …” (سورة الاعراف 7:142 – لوړوالی)
نو هغه قانون او شريعت چې موسى (ع) ته ورکړ شو څه وو؟ که څه هم بشپړ قانون خورا اوږد ؤ . ۶۱۳ احکام او مقررات چې پرېکړه یې وکړه چې څه شی دي او څه جواز نلري – لکه د حرام او څه حلال په هکله مقررات او دا احکام د تورات ډېره برخه جوړوي، موسی لومړی د ځانګړو حکمونو یوه مجموعه ترلاسه کړه. چې د خدای لخوا د تیږو په تختو لیکل شوی ؤ . دې حکمونو ته لس حکمونه وایي ، کوم چې د نورو ټولو مقرراتو بنسټ شو. دا لس د قانون مطلق لازمي اړتیاوې وې – د نورو ټولو څخه مخکې شرطونه. د سورة الاعراف په آيت کي ورته اشاره شوې ده
او موږ د هغه لپاره په هغه کې قوانین وضع کړل ټابلیټونه په ټولو چارو کې، دواړه بولۍ او تشریح کول ټول شیان(او ويې ويل): دا واخله او په ټينګه يې ونيسه، او خپل قوم ته وصيت وکړه چې په غوره احکامو باندې ټينګ ودرېږي، ډېر ژر به تاسو ته د ظالمانو کورونه وښيم، (څنګه ويجاړ شوي دي). هغه کسان چې په ځمکه کې د حق په وړاندې تکبر کوي، زه به له هغوی څخه مخ واړوم زما نښې: که څه هم دوی ټولې نښې وویني، نو دوی به په دوی باور ونه کړي. او که دوی وګوري د سم چلند لاره, دوی به دا د لارې په توګه غوره نه کړي. مګر که دوی د ګمراهۍ لاره وویني نو دا به دوی غوره کړي. ځکه چې دوی زموږ رد کړی دی نښه، او د دوی څخه اخطار اخیستلو کې پاتې راغلل. (سورت الاعراف ۷: ۱۴۵-۱۴۶ – لوړوالی)
لس حکمونه
نو د قرآن په سورت الاعراف کې راغلي چې دا لس احکام د تیږو په تختو لیکل شوي دي. نښه ده د خدای له لوري. خو دا حکمونه څه وو؟ دلته په تورات کې د وتلو په کتاب موسی په سمه توګه هغه له دتیږو له تختونو څخه نقل کړی دی . (زه یوازې د امرونو شمیرلو لپاره شمیرې اضافه کوم)
او خدای دا ټولې خبرې وکړې
“زه ستاسو څښتن خدای یم چې تاسو د مصر څخه د غلامۍ د ځمکې څخه راوویستلئ
1) تاسو به زما په وړاندې بل خدای نه لرئ.
2) تاسو د خپل ځان لپاره په آسمان کې یا لاندې ځمکه یا لاندې اوبو کې د هېڅ شی په شکل کې عکس مه جوړوئ. هغوئ ته سجده مه کوئ او نه يې عبادت کوئ. ځکه چې زه، ستاسو څښتن خدای، یو غیرتمند خدای یم، د مور او پلار د ګناه ماشومانو ته د دریم او څلورم نسل لپاره سزا ورکوم څوک چې زما څخه کرکه کوي، خو د زرګونو نسلونو سره مینه ښکاره کوي څوک چې ما سره مینه لري او زما حکمونه ساتي. .
3) تاسو د خپل څښتن خدای له نوم څخه ناوړه ګټه مه اخلئ، ځکه چې څښتن به هغه څوک بې ګناه ونه کړي چې د هغه د نوم څخه ناوړه ګټه پورته کړي.
4) د سبت ورځ په مقدس ساتلو سره یاد وساتئ. شپږ ورځې مزدوري وکړئ او خپل ټول کار وکړئ، مګر اوومه ورځ د څښتن خدای ته د سبت ورځ ده. په هغې باندې تاسو هيڅ کار مه کوئ، نه تاسو، نه ستاسو زوی يا لور، نه ستاسو نارينه يا ښځه، نه ستاسو حيوانات او نه ستاسو په ښارونو کې کوم بهرنيان اوسېږي. ځکه چې څښتن په شپږو ورځو کې اسمانونه او ځمکه، سمندر او هرڅه چې په دوی کې دي جوړ کړل، مګر په اوومه ورځ آرام شو. نو څښتن د سبت ورځ برکت کړه او هغه یې مقدسه کړه
5) د خپل پلار او مور درناوی وکړئ، ترڅو تاسو په هغه ځمکه کې اوږد ژوند وکړئ چې څښتن ستاسو خدای تاسو ته درکوي.
۶) قتل مه کوئ.
7) زنا مه کوئ.
8) غلا مه کوئ.
9) تاسو د خپل ګاونډي په وړاندې دروغ ګواهي مه ورکوئ.
10) د خپل ګاونډي د کور طمع مه کوئ. د خپل ګاونډۍ ښځې، د هغه نر يا ښځه، د هغه غويی يا خره او يا هغه څه چې ستاسو د ګاونډي سره دي طمع مه کوئ
کله چې خلکو تندر او برق وليدل او د سورني غږ يې واورېد او غر يې په لوګي وليدل نو له وېرې يې لړزېدل. ( د وتلو کتاب 20: 1-18)
ډېری وختونه موږ دغه حکمونه هیروو . دا څه وړاندېزونه او یا مطلبونه نه ؤ. بلکې دا د خدای له لوري موږ ته هغه حکمونه ؤ چې د موسی په ذریعه موږ ته راوړل شو تر څو موږ د هغهٔ ېېروي وکړو. دا دشریعیت قانون ؤ . بنی اسرایل له خدای څخه وېرېدل .
د اطاعت معیار
سورت الحشر (سورت 59 – جلاوطنی) د قرآن د نازلولو سره پرتله کولو سره د لسو حکمونو ته اشاره کوي. د قرآن په مقابل کې لس حکمونه په یوه غره کې په وحشتناکه نندارې کې ورکړل شول.
كه موږ دا قرآن په يوه غره نازل كړى واى، نو خامخا به دې ليدلى واى، چې د خداى له وېرې به يې عاجزي او ټوټه ټوټه شوې واى. دا هغه مثالونه دي چې موږ خلکو ته بیانوو، د دې لپاره چې دوی فکر وکړي.
خدای هغه ذات دی چې له هغه پرته بل معبود نشته، هغه چې په پټو او ښکاره (هر څه) پوهیږي. هغه، ډیر مهربان، ډیر رحم کوونکی.
۵۹: ۲۱-۲۲سورت الحشر
خو یوه مهمه پوښتنه پاتې ده. څومره یا څو حکمونه یې اطاعت کول ؟ لاندې آیت مخکې له د لسو حکمونو ورکول شوی دی
دوی د سینا دښتې ته ننوتل او اسراییلو هلته د غرهٔ مخې ته په دښته کې خېمې ودرولې. بیا موسی دخدای لوري ته لاړ، او څښتن هغهٔ ته د غرهٔ څخه غږ وکړ او ویې ویل: “که تاسو زما په بشپړه توګه اطاعت وکړئ او خپل تړون وساتئ ، نو تاسو به د ټولو قامونو څخه به زما قیمتي ملکیت شئ.
(د وتلو کتاب 19: 2-5)
او دا آيت وروسته له لس حکمونو څخه ورکړ شو
بيا (موسى) د تړون كتاب راواخيست او خلكو ته يې په لوړ غږ ولوست. هغوی ځواب ورکړ: “موږ له خدای څخه اطاعت کوو او هر څه یې چې فرمایلي دي ، تر سره به یې وکړو.” (د وتلو کتاب ۷:۲۴).
د تورات په وروستي کتاب کې ( تورات پنځه کتاب دي) د موسی وروستی جملې لیکل شوي دي . هغهٔ د قانون او دهغهٔ د څرنګوالي او اطاعت کولو په هکله وایي
وروسته څښتن موږ ته امر وکړ چې د هغهٔ له حکمونو څخه اطاعت وکړو او د خپل خدای او مالک څخه ووېرېږو ، د دې دپاره چې موږ د تل دپاره کامياب شو او ژوندي پاتې شو، لکه څنګه چې نن ورځ ده. او که موږ هغه ټول حکمونه چې خدای موږ ته راکړي دي عملی کړو هغه زموږ څخه راضي کېږي
( تثنیه ۶: ۲۴-۲۵)
درېښتینولۍ ترلاسه کول
دلته بیا د رېښتینولۍ له کلمې سره مخامخ کېږو دا یوه ډېره مهمه کلمه ده . موږ د لومړي ځل لپاره . د آدم نښه کې دا کلمه ولیدله . خدای د آدم اولادې یانې موږ ته وفرمایل
اې د آدم اولاده! موږ تا ته جامې درکړې دي ستا د شرمځای د پټولو لپاره او همدا رنګه ستا لپاره دې زینت وي. خو بهتره جامه د رېښتېنولۍ جامه ده دا د خدای د ځواک له نښو څخه دی . (دالاعراف سوره ۷: ۲۶)
بیا موږ د ابراهیم 2 نښه کې ولېدل چې خدای ابراهیم ته د زوی وعده ورکوي . او ابراهیم (ع) په دې وعده باور وکړ او بیا یې داسې وویل
ابرام پر خدای باور وکړ او هودی لپاره خدای له هغهٔ نه خوشاله شو او هغه یې ومانه. (پیدایش 15: 6)
(مهرباني وکړئ وګورئ د ابراهیم 2 نښه د رېښتینولۍ دبشپړ وضاحت لپار).
هر هغه څه چې مالک خدای موږ ته فرمایلي دي که موږ په کاملې اطاعت سره هغه تر سره کړو ، هغه زموږ څخه خوشاله کېږي
د نثنیه کتاب ۶:۲۵
خو د رېښتینولۍ ترلاسه کول خورا سخت دی. همدارنګه چې پدې آیت کې راغلي که موږ د خدای ټول حکمونه چې موږ ته یې راکړي دي په کامله توګه ترسره کړو رېښتینولۍ به ترلاسه کړو
. دا موږ ته یادونه کوي د آدم نښه. کې خدای هغه دیوه نا اطاعتئ په سبب محکوم او له جنت څخه بهر کړ. خدای د څو نا اطاعتی منظر نشو . لومړی بی اطاعتی ته یې سزا ورکړه . او که مو په یاد وي د لوط علیه السلام نښ . خدای د لوط له ښځې سره هم همداسې وکړل . په جدي توګه ددې موضوع د پوهېدو لپاره دلته نښلول شوی وګوری او هکم لاندنې آیتونو ته پاملرنه وکړئ .
راځئ چې فکر وکړو چې دا څه مانا لري. په پوهنتون کې د زده کړي په مده کې استاد به موږ ته په ازموینه کې ډیری پوښتنې د آزموینې په پاڼې کې پوښتل . د بېلګې په توګه ۲۵ پوښتنې ، ددې پوښتنې د ځواب لپاره به یې موږ ته څو ګزینې راکړې تر څو سم ځواب ورکړو . موږ کولی شو، د بیلګې په توګه، له ۲۵ پوښتنو څخه ۲۰ پوښتنې ته ځواب ورکړو. پدې ترتیب سره موږ هغو پوښتنو ته چې زموږ لپاره آسانه وې ځواب ورکاوه . د استاد دا ترتیب موږ سره مرسته کوله تر څو آزموینه زموږ لپاره آسانه شي
ډیری خلک د قانون له لسو حکمونو سره په ورته ډول چلند کوي. دوی فکر کوي چې خدای هم رموږ د پوهنتون د استاد په شان د لسو حکمونو له ورکولو وروسته موږ ته د غوره کولو حق راکړی دی . د بېلګې په توګه د لسو حکمونو څخه پنځه غوره کړو او يوازې له هغهٔ څخه اطاعت وکړو . خو نه، دا سې نه ده . خلک باید له ټولو حکمونو څخه اطاعت وکړي . یوازې هغه څوک چې ټول حکمونه څخه اطاعت وکړي د خدای له رحمت څخه به برخمند شي او د خدای په نظر کې به رېښتینی شي ..
خو ولې ځینې خلک له هغو حکمونو چې خدای موږ ته راکړي دي داسې چلند کوي؟ ځکه چې د حکمونو ساتل خورا ستونزمن دي، په ځانګړې توګه چې دا دا حکمونه د یوې ورځې لپاره نه بلکې ستاسو د ټول ژوند لپاره دی. نو دا زموږ لپاره اسانه ده چې خپل ځان وغولوو او معیار ټیټ کړو. دا حکمونه به بیاګټه وکړئ او له ځانه وپوښتئ، “ایا زه کولای شم چې له ټولو څخه هره ورځ اطاعت وکړم؟ موږ باید له ځانه وپوښتو ځکه چې لس حکمونه لا تر اوسه پرخپل دي. خدای هغه یوازې د موسی د د زمانې لپاره ندي رالېږلي . د موسی څخه وروسته پېغمبرانو هم لس حکمونه منلي دي . یشوع مسیح هم هغه رد نه کړ. دلته ګورو دا حکمونه : د بت پرستۍ څخه لرې والی ، د یوه خدای ستاینه ، زنا نه کول ، غلا نه کول ، قتل نه کول، دروغ نه ویل او داسې نور دي . به دې دلیل چې دا حکمونه بنیادي او مهم دي ، تر نن ورځې پورې د اعتبار وړ دي . نو موږ ټول باید له هغهٔ څخه اطاعت وکړو. هېڅوک نه شي کولای د بل چا په بدل ګې دې پوښتنو ته ځواب ورکړي . په بل عبارت هر څوک د خپل د کړنې ځواب ورکوونکی دی .او د قضاوت په ورځ په قیامت کې خپلو پوښتنو ته ځواب ورکوي .
هغه پوښتنه چې خدای به یې زموږ څخه وپوښتي
زه به خپله د تثنې له کتابه ۲۵: ۶ څخه دا پوښتنه به وکړم تر څو تاسوخپله ددې پوښتنې ځواب ورکړئ . ستاسو ځواب به ډېر شیان روښانه کړي خپل ځواب غوره کړئ.
Deuteronomy 6:24-25 د تثنیې د کتاب پر بنیاد
خدای دغه ټول حمونه او له هغهٔ نه وېره پدې دلیل ماته راکړی تر څو زه هغه تر سره کړم او وژغورل شم. که دغه حکمونه چې خدای ماته راکړي دي په پاملرنې سره تر سره کړم ، رېښتینی او پرهیزګاره به شم. هو ، آیا زه دغه ټول حکمونه تر سره کوم . نه . زه دغه ټول حمونه نه تر سره کوم .
نه – ما اطاعت نه دی کړی ټول او دا زما په اړه ریښتیا ندي.